Demir, kütle olarak Dünya'daki en yaygın elementtir, sıralamada oksijenin hemen önünde (sırasıyla % 32.1 ve % 30.1) bulunur, Dünya'nın dış ve iç çekirdeğinin çoğunu oluşturur.
Dünyamızın manyetik alanını da etkilediği düşünülen demir yoğun iç çekirdeğin demir-nikel alaşımları ile birlikte bulunduğu düşünülmektedir.
Bizim için önemini şuradan da anlayabiliriz, yetişkin bir insanın vücudu, çoğunlukla hemoglobin ve miyoglobinde olmak üzere yaklaşık 4 gram (vücut ağırlığının % 0.005'i) demir içerir. Eksikliği birçok sağlık problemine neden olur.
Bugün teknik bir bilgiden ziyade en çok kullanılan mühendislik malzemesi çeliğin ana bileşeni demirin bu coğrafyada hangi isimler ile anıldığını paylaşmak istiyorum.
Orta Asya Türklerinde kullanılan "temur, timur, temir" Anadolu'ya geldiğinde demir adını alırken ister istemez coğrafyanın diğer paydaşlarının etkisi ile başka kullanımları da olmuş.
Örneğin Ahen veya âhen (Farsça ĀHAN) Farsçadan dilimize gelen bu demir eş anlamlısı özellikle Osmanlı zamanında birçok farklı kullanım yeri bulmuş. Önüne geldiği kelimelere "sertlik, katılık" anlamı katarak bileşik sıfatlar oluşturan bir ön ek olmuş dilimizde.
Ahendest: eli demir gibi kuvvetli, ahendil: merhametsiz, ahenten: demir gibi sağlam vücutlu, ahencan: demir canlı, katı yürekli. Bu kullanımlardan başka tek başına bir erkek ismi olarak ta kullanılıyor Ahen.
Hadid ise Arapçanın bize kattığı bir demir eş anlamlısı. Hadid hiddet ’ten türetilmiş bir sıfat imiş. Öfkeli, şiddetli, kızgın, keskin anlamları da varmış. Ben hayatımda ilk kez Kastamonu Küre dağları milli parkını gezerken bir yol tabelasında rastladım bu kelimeye. Tabelada Eflani Demirli (Küre-i Hadid) Köyü Camii yazıyordu. Araştırınca demir anlamına geldiğini öğrendim.
Candaroğulları döneminden günümüze kalan, ahşap taşıyıcılı ve tavanlı, dönem özelliklerini yansıtan Anadolu’daki önemli mimari eserlerden imiş. Günümüzde Karabük ili Eflani ilçesi Demirli Köyü sınırları içerisinde bulunuyor. 570 yıllık bu camii görülmeye değer.
Benim görme şansım olmadı ancak Siirt'e bağlı Botan vadisi milli parkında da bir Hadid köyü varmış.
Hesin ise Kürtçe demir anlamına geliyormuş. Bu kullanıma dair fazla detay edinemesem de Güneydoğu Anadolu'da birkaç eski köy isminde kullanıldığını öğrendim. Hesin bir erkek ismi olarak ta kullanılıyor.
Kimi zaman bir erkek ismi kimi zaman bir sıfat kimi zaman da bir köy ismi olarak karşımıza çıkan demir eşanlamlısı sözcükler aslında bu elementin bizim için ne kadar önemli olduğunu ortaya koyuyor.
Kommentare