Isıl işlem dünyası için önemli standartlardan biri olan sıcaklık ölçme standardı AMS 2750 geçtiğimiz günlerde pek de beklemediğimiz bir zamanda yenilendi. F versiyonu 2 yıl süre ile yürürlükte kaldıktan sonra 30 Haziran 2022 itibarı ile yürürlükten kalktı.
Daha önce Linkedin hesabımda söylediğim üzere bayram tatilinde okuma yaparak bu değerlendirme yazısını hazırladım. Umarım faydalı olur.
İlk izlenimler:
Öncelikle AMS 2750'nin tarihsel değişimine bir bakalım. Aşağıda yaptığım tabloda da görüleceği üzere iki yıldır kullandığımız F versiyonu 1987'de yayınlanan A versiyonundan sonra en az kullanılan oldu.
Dikkatimi çeken bir başka husus standardın fiyatında ciddi bir artışın olduğu. Eski versiyonları 87$'a satın almışken bu yeni versiyon AMS 2750G için talep edilen ücret 134$. Bu %54'lük bir fiyat artışına denk geliyor.
Bu güncelleme yeniden yazım olmadığı için değişiklik yapılan bölümlerin yanında sol tarafta (l) işareti göreceksiniz. Toplam 79 adet değişiklik var.
Bir ufak hatırlatma yapalım, eğer AMS dokümanı tamamen yeniden yazım olursa başlığında parantez içerisinde (R) sembolü oluyor. Hatırlarsanız AMS 2750F böyle idi.
Gereksiz bilgiler kapsamında bir detay daha söyledikten sonra incelemeye geçeceğim. Eski versiyon 54 sayfa iken AMS 2750G ise 56 sayfa.
İnceleme başlıyor,
79 adet değişiklik maddesinin tamamını burada değerlendirmeyeceğim ama genel itibarı ile ana bölümler olarak ele almaya çalışacağım. Yenilenmiş konuları daha rahat ayırt edilebilmesi için italik yazmaya çalıştım. Buna dikkat ederseniz bir kolaylık olur diye düşünüyorum.
Referans dokümanlara bir ilave bir değişiklik gelmiş:
F versiyonunda kullanılan ARP 1917 Clarification of Terms Used in Aerospace Metals Specifications yerine AS7766 Terms Used in Aerospace Metals Specifications getirilmiş.
Eskisinde olmayan yeni bir standart referansların içerisine eklenmiş. Harf Tanımlanmamış Termokupl Kombinasyonları için Sıcaklık Elektromotor Kuvveti (emf) Tabloları için hazırlanmış bu standardı ASTM sitesinden 98$'a edinebilirsiniz.
Tanımlar:
Toplam 20 adet değişiklik. Bu sayı toplam değişikliklerin dörtte biri kadar. İçerisinde dikkat etmeye değer bulduklarımı aşağıda sıraladım.
Ana metal termokupl tanımında bulunan M tipi örneği kaldırılmış.
Dijital enstrümantasyon (cihaz) tanımının genişletildiğini söyleyebilirim. Ülkemizde çoğu fırın kullanıcısı yeni donanımlar kullandığı için çok etkili bir durum yok.
Saha test cihaz tanımında bulunan "bu cihazlar çoğunlukla taşınabilir" tabiri kaldırılmış.
Kalibrasyon sıklığı tablosuna daha net tabirler eklenmiş.
Asal metal sensör (termokupl) tanımına RTD'ler eklenmiş.
Termoelementleri esas olarak refrakter metallerden (örn. Tungsten, Renyum, Tantal, Niobyum ve Molibden) ve bunların alaşımlarından oluşan bir sensörler için bir tanım eklenmiş.
Sensitivity (duyarlılık) tanımı tamamen kaldırılmış.
SAT tanımlarında Tablo referans numaraları değişmiş. Tanımlar biraz daha net anlamlar ile yazılmış.
Teknik gerekliliklerde yapılan değişiklikler,
Sıcaklık Sensörleri
Eski standartta parçaya termokupl tutturma ile ilgili bir detay yok iken şimdi böyle bir ibare eklenmiş,
≤2000 °F veya 1100 °C sıcaklıklar için termoelemanların doğrudan bir parçaya, benzetilmiş parçaya veya ısı alıcıya punta kaynağına izin verilir.
Sensörler ve sensör kalibrasyonu (Tablo 1) tablosunda kalibrasyon intervalleri ve kalibrasyon doğrulukları aynı kalırken B tipi sensörler için daha önceden yazılan sıcaklık toleransları kaldırılmış.
Tablo 2'de M tipi termokuplların bağlantılarında K tipi uzatma kablosu ve könektör kullanılabileceği daha net açıklanmış.
Tablo 3'de yeni bir satırımız var. Eğer MIMS termokuplunuzun ölçme ucu fırın ortamına maruz kalıyor ise bu termokuplu "expendable" (harcanabilir) şeklinde değerlendirmeniz gerekiyor.
Tablo 5'de bulunan TUS&SAT sensörleri bölümüne daha önce olmayan C tipi termokupl eklenmiş.
3.1.7 maddesi "SAT ve TUS Sensörünün Yeniden Kullanımı" içerisine "refractory" eklenmiş.
Şarj termokuplları ile ilgili 3.1.10 maddesi genel itibarı ile aynı ancak C tipi termokupl eklenmiş ayrıca bazı daha net cümleler konulmuş.
Tablo 6 için kullanılan sıcaklıklar aynı ama rakamsal olarak daha bir net hale gelmiş.
Enstrümantasyon
Burada yeni bir gereklilik ile karşılaştık, Türkçeleştirilmiş halini paylaşıyorum.
3.2.1.4 İşlem kaydı verilerinin toplanması, sıcaklık işleme döngüsündeki her zaman 10 dakikalık aralıkları aşmayacak şekilde kaydedilen her sensör için en az altı veri noktası olacaktır.
3.2.1.5 Veri toplama aralıkları, soğutma hızı gereksinimlerine uygunluğu göstermek için yeterli olacaktır.
3.2.1.5.1 Kayıt cihazı, parçaların veya hammaddelerin ısıl işlem ekipmanında bulunduğu süre boyunca aktif olarak veri kaydetmeli/toplayacaktır. Yükün aktarılması için yük sensörlerinin bağlantısının kesilmesi gerektiği durumlarda, kullanıcılar proses uyumluluğuna ilişkin başka objektif kanıtlara sahip olmalıdır (örneğin, bekletme süresiyle uyumlu diğer fırın kayıt sensörlerinin/sensörlerinin sıcaklığından sıcaklık düşüşünü gösteren veriler).
Tablo 7'de tek bir değişiklik var o da Zener voltajı tabirinin yerine "hassas voltaj referansı" tabirinin getirilmesi.
Test enstrümanları (cihaz) tek bir başlıkta toplandı. (Birincil Standart, İkincil Standart ve Saha Test cihazı)
Tek sıcaklıkta kullanılan cihazlar tek sıcaklıkta kalibre edilebilecek.
3.2.3.1 Tüm kontrol, kayıt ve aşırı sıcaklık cihazları dijital olacaktır. 0.1°C ekran hassasiyeti kuralı 1 yıl daha uzatıldı.
Cihaz kalibrasyon raporunda bulunması gereken birkaç bilgi güncellenmiş.
3.2.6.1 maddesi Düzeltme ve Değişiklik ofsetlerine ilişkin gerekliliklerde bir değişiklik yok ancak cümle anlamları netleştirilmiş.
SAT (Sistem Doğruluk Testi)
SAT'ın hangi sensörlere gerekli olduğunu anlatan madde biraz daha netleştirilmiş.
SAT, ilgili enstrümantasyon tipinin gerektirdiği tüm kontrol ve kayıt sistemlerinin yanı sıra, üretim ısıl işlemleri için kullanılan her bir ısıl işlem ekipmanı parçasının her bir kontrol bölgesinde parçalar ve hammadde kabulü için kullanılan herhangi bir ek kayıt sistemi üzerinde gerçekleştirilecektir.SAT ihtiyacı duyulan anlar için verilen örneklere bir tane daha eklenmiş. Bu da farklı rulodan bir sensör kullanıyorsanız SAT gerektiğini anlatan bir örnek.
Alternatif SAT gereklilikleri genel itibarı ile aynı olmak ile birlikte A,C veya D+ enstrümantasyonu için eğer kullanılan kontrol ve kayıt sensör ömrü SAT intervalinden daha kısa ise alternatif SAT kullanılabileceği standarda eklenmiş.
TUS
Standarttın TUS bölümünde büyük bir değişiklik yok diyebiliriz. İlgili TUS tabloları aynı kalmış. Talep edilen homojenlikler aynı TUS intervalleri aynı.
TUS sensör konumlarına ilişkin paragraf biraz daha net bir hale getirilmiş aşağıda metni paylaşıyorum. Yine uygulaması aslen aynı olan ancak standart içerisinde açıklaması değiştirilen bir kaç maddeyi de aşağıda görebilirsiniz.
3.5.1.4 Başlangıç ve periyodik TUS sırasında, kare veya dikdörtgen bir çalışma bölgesi için köşe sensörlerinin veya silindirik bir çalışma bölgesinin çevre sensörlerinin ölçüm bağlantı konumlarının boyutları, ısıl işlem görmüş hiçbir malzeme bunların ötesine geçmeyecek şekilde çalışma bölgesinin uçlarını tanımlamalıdır.
3.5.8.6 Üretim sırasında kısmi basınçta (dolum gazı ile) çalıştırılan vakumlu fırınlar için, periyodik TUS'lardan en az biri, yıllık olarak en az bir çalışma sıcaklığında ve üretimde kullanılan kısmi basınç aralığında yapılmalıdır. Kullanılan gaz, üretim sırasında kullanılan gazlardan biri olacaktır.
3.5.13.1 Dikdörtgen/kare çalışma alanının köşe konumlarında veya silindirik bir çalışma alanının çevre (üst/alt veya ön/arka) konumlarında TUS sensörü veya kayıt kanalı arızasına izin verilmez. Normal sıcaklık göstergesinin geri yüklendiği kısa veya gevşek bağlantı gibi geçici bir durum, arızalı bir TUS sensörü olarak kabul edilmeyecektir.
Tip A ve C Enstrümantasyon için Sıcak veya Soğuk Kayıt Sensörlerinin Yer Değiştirmesi
Bu konu esasen uygulama olarak aynı sadece standardın içerisine daha net anlaşılması için iki çizim eklenmiş. Telif hakları nedeni ile çizimi paylaşamıyorum ama açıklamaya çalışacağım.
Eğer fırında homojenlik talep edilen aralığın yarısından daha iyi ise sıcak ve soğuk kayıt sensörlerinin yerini değiştirmiyoruz.
Örnek,
Eğer fırından beklenti ±8°C ve TUS sonucu ±4°C'nin içerisinde kalıyorsa bir değişiklik yapma.
Bir farklı örnekte şu eğer yapılan TUS sonucunda eski "soğuk" nokta ile yeni "soğuk" nokta arasındaki fark izin verilen azami SAT farkından az ise yine bir değişiklik yapmıyoruz. Pek tabii bu durum sıcak sensör içinde geçerli.
Örnek,
Fırınınıza izin verilen azami SAT farkı ±2.2°C veya sıcaklık okumasının %±0.4'ü (bir hatırlatma bu değerlere Tablo 11 ve 12'den bakabilirsiniz). Sizin yaptığınız TUS sonucunda yeni sıcak nokta eski sıcak noktadan 1.5°C farklı. O zaman siz bu sensörün yerini değiştirmek zorunda değilsiniz.
Radyasyon Araştırması
Bu madde de bir revizyon çubuğu göreceksiniz. İstenenler aynı ancak bir ilave gelmiş o da alüminyum brazing yapan fırınlara ilişkin.
3.5.17.5 Kenetleme fikstürleri kullanan alüminyum vakumlu lehim ekipmanı için, üretimi tekrarlamak için paneller fikstüre yerleştirilmelidir.
3.5.17.5.1 Panellerin sayısı, alüminyum alaşımı ve boyutu, üretimi çoğaltmak için ayarlanabilir.
Değerlendirme ve Sonuç:
Yukarıda açıklamaya çalıştığım detaylara bakarsanız AMS 2750G revizyonu dramatik bir değişiklik getirmemiş. Genel itibarı ile tanımların, cümlelerin daha netleştiğini söylemek gerçekçi bir yorum olur. Pirometrinin tüm havacılık ısıl işlem denetimlerinde en çok uygunsuzluk yazılan dal olduğunu bildiğim için bu tip daha net ifadelerin kullanıldığı bir AMS 2750 versiyonu kullanıcılar için bir kolaylık sağlayacaktır.