Havacılık, uzay ve savunma sanayine ısıl işlem yapanlar başta olmak üzere tüm ısıl işlem camiası için en önemli fırın kalibrasyon dokümanı AMS 2750 Pyrometry 1980 Nisan'dan bu yana kullanılan bir evrak. Zaman içinde toplam 6 revizyon geçirdi. Son kullandığımız AMS 2750E 2012 yılında yayınlanmıştı. Bu yazımda eski versiyon "E" ile yeni versiyon AMS 2750F'yi karşılaştıracağım.
AMS 2750 neden bu kadar önemli?
Isıl işlemini yaptığımız ham maddenin veya parçanın fırında durması gereken sıcaklıkta ne kadar süre durduğunu, o sıcaklığın gerçekten istenen sıcaklık olup olmadığını (SAT), ısıl işlem fırının her bölgesinde bulunan parçaların (TUS) benzer sıcaklıklara maruz kalıp kalmadığını anlayabilmemiz için kalibrasyona dolayısı ile pirometriye ihtiyaç duyarız. Bu nedenledir ki her ısıl işlemcinin bu standardı kullanması şarttır.
Katıldığım bir PRI eğitiminde eğitmen aynı zamanda 350'nin üzerinde denetim yapmış bir NADCAP Isıl işlem (heat treating) denetçisi idi ve yaptığı denetimlerde en çok uygunsuzluğa neden olan standardın AMS 2750 olduğunu söylemişti. Bu önemli standardın anlaşılması ve uygulanması sürdürülebilir ısıl işlem kalitesi için gereklidir.
Şimdi gelin birlikte AMS 2750F'in getirdiği değişikliklere göz atalım.
Tanımlar
Tanımların genelinde büyük bir değişiklik yok, termokupl yerine sensör tabiri artık daha net kullanılmış. Bazı yeni tanımlar eklenmişken bazıları ise çıkarılmış. Aşağıda bunları tek tek yazdım.
Yeni eklenen tanımlar
Adjustment, autoclave, batch furnace, bias or input shift, radiation survey sensor, refrigeration equipment, comparison SAT, alternate SAT, wireless transmitter, zener voltage reference
Çıkartılan tanımlar
Dead band, elapsed usage time, failure of survey thermocouple, grounded junction, monitoring instrument, monitoring sensor, sheathed-thermocouple assembly
Tablolarda değişiklik var!
Benim en hoşuma giden tabloların artık standardın sonunda değil ilk refere edildiği sayfanın hemen arkasında olması.
Tablo 1 : Sensörler ve kalibrasyonları (AMS 2750E'de Tablo 1)
AMS 2750E'de her bir SAT, TUS, kontrol, kayıt ve şarj sensörü (termokupl) için farklı fırın sınıflarında (class 1&2 ve class 3&6) farklı azami izin verilen hata (maximum permitted error) var iken AMS 2750F tüm fırın sınıfları için aynı kalibrasyon hassasiyetini talep ediyor.
Örneklemem gerekirse, eski standartta S tipi bir kontrol, kayıt sensörü sınıf 3 ila 6 fırın için ±4°F veya ±2.2°C ya da ±%0,75 hassasiyete sahip olmalı iken AMS 2750F'de tüm sınıflar için bu değerler, ±1°F veya ±0.6°C ya da ±%0,1
Bu demek oluyor ki sensörler artık çok daha keskin çalışacaklar. Haliyle daha hassas sensörler satın almamız gerekecek ve maliyetlerimiz yükselecek. Tablo 2 : Sensör ve uzatma kablo/konektörü (AMS 2750E'de Tablo 2)
Bu tabloda uygulamaya yönelik bir değişiklik yok diyebilirim. Kabloya uygun konektör renkleri eklenmiş.
AMS 2750F'de bazı sensörler için yeniden kullanım sayıları azaltıldı.
Tablo 5 : Sensör yeniden kullanım ve kalibrasyon (AMS 2750E'de Figür1)
AMS 2750E sensör ömürleri için U formula kullanırken yeni standartta buna ilişkin bir formülasyon kullanılmamış ancak direk kullanım sayıları belirtilmiş. Hepsini burada yazamayacağım için bir örnek kullanacağım,
Bir "expandable" N tipi TUS sensörü 260-650°C arasında 10 kez veya 3 ay (hangisi önce olursa) şayet 650°C üzerinde kullanıldı ise tek kullanıma sahip olacak. Tek kullanım için üst sıcaklık eskiden 980°C idi. Bu da daha az kullanım sayısı olarak karşımıza çıkacak.
Tablo 7 : Enstrüman ve enstrüman kalibrasyonu (AMS 2750E'de Tablo3)
Bu tabloda gözüme çarpan tek değişiklik AMS 2750F'de fırın enstrümanlarının ölçme hassasiyetleri (çözünürlük) fahrenayt cinsinden değiştirilmezken celcius olarak yeniden düzenlenmesi. Class 1&2 için 0.6°C Class 3-6 için ise 1.7 °C talep edilmiş.
Tablo 8 : Kayıt enstrümanı çözünürlük gerekliliği (AMS 2750E'de Tablo4)
Bu tabloda bir değişiklik yok.
Tablo 9 : Kayıt enstrümanı baskı aralığı ve kayıt hızı gerekliliği (AMS 2750E Tablo5)
Eski standartta azami kayıt aralığı 15 dakika iken AMS 2750F bu süreyi 10 dakikaya indirmiş. Bu süreler ülkemizde bulunan günümüz fırınlarının kayıt enstrümanlarını zorlamaz kanaatindeyim ancak yurt dışında eski fırınların bazı değişikliklere gitmesi gerekecektir.
Bu başlık sürpriz içerir!
Tablo 12 : Enstrümantasyon tip gereklilikleri (AMS 2750E Figür3)
Bu tablo karşımıza yeni bir entrümantasyon tipi çıkarıyor. İsmi "D+"
Alışıla gelmiş D tipine ilave olarak her bir kontrol bölgesi için kontrol sensörüne en az 76mm uzaklıkta bulunacak bir kayıt sensörü bulunması ve bu sensörün farklı bir tipte olması isteniyor.
Ham madde ve parça ısıl işlemleri için fırın sınıfı, enstrüman tipi ve sistem doğruluk testi (SAT) aralığı belirlenen tablolar 14 ve 15 sayısal olarak tek bir değişiklik geçirmiş.
SAT için azami izin verilen fark (maximum allowable SAT difference) üst sınır sınıf 6 fırınlar için eskiden %1,0 iken artık o değer mevcut değil (N/A) olarak yenilenmiş. Bir başka deyişle sınıf 6 fırınlar için SAT'lar daha zor olacak. Eskiden 1000°C'de çalışan bir fırın ±10°C SAT hatası ile çalışabilirken şimdi bu değer azami ±5.6°C
Eski standardın ilgili tablosunda bulunan (Tablo 6) izin verilen azami ayarlanmış ofset (maximum permitted adjusted offset) F'de bu tablodan çıkarılarak "maximum permitted offset" isim değişikliği ile TUS tablolarına (18 ve 19) taşınmış.
AMS 2750F Tablo 18 ve 19 Sıcaklık homojenliği araştırması (TUS) isterlerini belirlemiş. Eski versiyona göre değerlerde bir değişiklik yok. Yeni tanımlanan D+ enstrümantasyonu tabloda yerini almış. Bu tablolara kazandırılan bir uygulama kolaylığı da izin verilen azami ofset (maximum permitted offset) değerlerinin aynı tabloda görülmesi.
AMS 2750 Figür 1 TUS sensörlerinin sayılarını ve konumlarını bir çizim olarak sunmuş. Daha önce benim çalıştığım C ve D versiyonlarında böyle bir çizim örneklemesi yoktu. Bence gayet açıklayıcı olmuş. CQI-9 böyle bir çizim kullanıyordu AMS'nin de buna geçmesi isabetli bir karar.
Sıcaklık homojenliği araştırması (TUS) sensör hatası
Bu konu AMS 2750 uygulayıcıları için sıklıkla problem olmuş, olmadık bir anda sinyal göndermeyi bırakan bir sensör nedeni ile TUS baştan başlatılmıştır. AMS 2750F bu konuda bir değişikliğe gitmemiş. Eskiden düz yazı şeklinde olan sayıları iki ayrı tablo haline getirmiş. (tablo 23 ve 24) Bu bize kullanım kolaylığı sağlayacaktır.
AMS serilerinin en önemli dokümanlarından biri olan 43 sayfadan 54 sayfaya çıkarılmış AMS 2750'nin son versiyonu AMS 2750F'i tablolar ve değişiklikler yönünden anlatmaya çalıştım. Umarım sizler için faydalı olmuştur. Konu ile ilgili sorularınız ve değişiklik önerileriniz için benimle irtibata geçebilirsiniz.